درباره ریس ترک پلایا | Racetrack Playa

پلایا یعنی دریاچه خشک شده! بیابان و دریاچه؟! این بیابان در شمال غربی دره مرگ قرار دارد جایی که در گذشته بستر دریاچه ای بوده که امروز تقریبا بیشتر وقت ها خشک است و ۴ کیلومتر طول و ۲ کیلومتر عرض دارد. شاید بپرسید دریاچه چگونه به وجود آمده؟ اینجا گودالی در احاطه کوه هاست از طرفی آب و هوای این ناحیه خشک است و هر سال فقط چند سانتی متر بارندگی دارد اما در زمان بارندگی، آب هایی که از کوه های اطراف سرازیر می شود باعث به وجود آمدن دریاچه ای کم عمق در این محل می شوند. در زمانی که دریاچه خشک است سطح آن پوشیده از ترک هایی می شود که از جنس رسوبات خاک رس و گل و لای هستند. یکی از اسرار آمیز ترین پدیده های این محل سنگ های متحرک آن است، سنگ هایی که در بستر دریاچه، ردی طولانی را هم در پشت خود به جای می گذارند.

بعضی از این سنگ ها چندین کیلو وزن دارند و این سوال را به وجود می آورند که این ها چگونه حرکت می کنند؟ چه توجیهی برای حرکت آن هاست؟ انگار نیرویی نامرئی آن ها را حرکت می دهد، نیرویی که ماهیتش تا مدت ها نامشخص بود. این سنگ ها اندازه های مختلفی دارند و وزن تعدادی از آن ها آنقدر زیاد است که حتی زور آدم به تکان دادن آن ها نمی رسد! اما نیرویی نامرئی به راحتی باعث حرکت آن ها می شود. نکته ی جالب درباره ی این سنگ ها این است که هیچ کسی تا به حال حرکت آن ها را از نزدیک ندیده فقط از روی رد سنگی که بر روی زمین ایجاد شده می شود فهمید که سنگ کیلومترها حرکت کرده است! گاهی این سنگ ها یک خط صاف را طی می کنند و گاهی هم تغییر مسیر می دهند و به جهتی دیگر می روند. گاهی به سنگ هایی برمی خورید که ردی ۵۰۰ متری از خود به جای گذاشته اند؛ هر چه کف این سنگ ها سخت تر باشد رد آن ها صاف تر است به طوری که سنگ هایی با کف نرم، ردی کج و معوج ایجاد می کنند.

مطمئنا پدیده ای تا این حد عجیب ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده و دانشمندان را کنجکاو به تحقیق بر روی این سنگ ها کرده است. از دهه ۱۹۹۰ دانشمندان نسبت به مطالعه بر روی این سنگ ها علاقمند شدند و نظریه های مختلفی درباره ی دلیل حرکت آن ها ارائه دادند. اولین کاری که دانشمندان انجام دادند تحقیق بر روی جنس این سنگ ها بود، سنگ ها از نوع دولومیت و سینیت هستند یعنی درست همان سنگ هایی که کوه های اطراف را شکل داده اند. گذر سال ها باعث شده که این سنگ ها از کوه های اطراف به پایین بیفتند، سطح این سنگ ها آنقدر خشن است که بر اثر حرکت رد آن ها بر روی کویر باقی می ماند.

آیا باد باعث حرکت این سنگ ها می شود؟

پر طرفدارترین نظریه انرژی باد بود! اینکه باد باعث حرکت این سنگ ها می شود زمانی محبوب ترین نظریه بود. در اینجا همیشه بادی شدید از سمت جنوب غربی به شمال شرقی در حال وزیدن است و بیشتر ردهایی که از حرکت سنگ ها به جای می ماند هم دقیقا موازی همین جهت است همین نشانه به خوبی نشان می دهد که نیروی حرکت سنگ ها باد است و یا حداقل باد نقش مهمی در حرکت سنگ ها دارد. نظریه بر این اساس بود که زمانی که کف دریاچه کمی خیس و گلی است باد سنگ ها را حرکت می دهد اما مشکل این نظریه این است که بیشتر این سنگ ها چندین کیلو وزن دارد و چندین سانتی متر هم در گل فرو رفته اند و غیر ممکن است که باد به تنهایی بتواند باعث حرکت این سنگ های بزرگ شود.  در زمان بارندگی کف این بیابان نرم و گلی می شود با دیدن ردی که از حرکت این سنگ ها به جای می ماند اولین فکری که به ذهن می رسد این است که این حرکت در زمانی که کف بیابان گلی و نرم است صورت می گیرد.

آیا این سنگ ها با یخ حرکت می کنند؟

گاهی به ندرت هر چند سال یک بار آب هایی که در این دریاچه جاری اند لایه ای نازک از یخ را به وجود می آوردند. آیا باد می تواند سنگ های یخ زده را بر روی سطح یخ حرکت دهد؟ گاهی با دیدن رد چندین سنگ که در کنار هم هستند مشخص می شود که جهت آن ها همزمان تغییر کرده است همین مشاهده کافی بود تا این نظریه شکل بگیرد که باد سنگ های یخ زده را تکان می دهد. در این بیابان بادهایی به بزرگی ۱۶ کیلومتر در ساعت در جریان است که باعث می شود سنگ ها در هر دقیقه ۲ تا ۶ متر راه بروند! اما

راز حرکت سنگ ها چطور فاش شد؟

سال ها طول کشید تا دانشمندان توانستند بالاخره به یک دلیل مشخصی برای حرکت این سنگ ها برسند. تا سال ۲۰۱۳ همه توجیهاتی که برای حرکت این سنگ ها وجود داشت در این جمله خلاصه می شد: منبع اصلی نیروی حرکتی باد است در واقع لایه ی نازک یخ دور سنگ ها انرژی باد را می گیرد و باعث می شود که سنگی به آن سنگینی چندین متر راه برود.  اما این نظریه وقتی با شکست روبرو شد که در آبان سال ۲۰۱۳ دریاچه ای به عمق ۷ سانتی متر در این محل شکل گرفت و در زمستان یخ زد. اما در ماه های آذر و دی همان سال سنگ های یخ زده ی زیادی بر روی سطح یخ حرکت کردند. در بهمن ۲۰۱۴ دریاچه خشک شد و رد سنگ ها در کف بیابان به چشم می خورد.

بر روی بعضی از سنگ ها gps نصب شده بود و بررسی داده  های آن ها نشان می داد که بعضی از سنگ ها در ۴ مسیر ۲۰۰ متر حرکت کرده اند. در سال ۲۰۱۴ تصاویر آهسته مسیر حرکت این سنگ ها را به ثبت رساند و نتیجه ی بررسی این تصاویر این بود که حرکت سنگ ها به چندین عامل مختلف بستگی دارد:

• باید مقدار آب دریاچه کم باشد به طوری که سنگ ها کاملادر زیر آب فرو نروند.
• در شب هوا باید آنقدر سرد شود که لایه های یخی شناور به وجود بیاید و ضخامت آن ها در حدی باشد که سنگ ها بتوانند آزادانه حرکت کنند.
• روز بعد آفتاب باید یخ‌ها را به گونه‌ای ذوب کند که صفحات بزرگ یخی ساخته شود.

اگر این سه شرط در کنار هم وجود داشته باشد حتی یک باد با سرعت ۳ تا ۵ متر بر ثانیه نیز می‌تواند سنگ های ۲۰۰ کیلوگرمی را تکان بدهد و رد آن ها را بر روی گل های نرم بستر دریاچه به جای بگذارد.

منبع: geology.com