قرآن کتابى است که شکوفایى پیام ها و معارف آن، در پناه اندیشیدن است.
«تفکر» عبارت است از: به کار بردن فکر براى کشف مجهولات و پاسخ به سؤالات است. قرآن در این زمینه مى فرماید:

عقل در قرآن‏

خدا در قرآن‏

شيوه تدبّر در قرآن‏

عدم تعارض در آیات قرآن

ترجمه: آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند كه اگر از ناحیه غیر خدابود اختلافات فراوانی در آن می‌یافتند.
بعضی شبهه می‌كنند و می‌گویند آیات قرآن كریم در مواردی با یكدیگر تعارض دارند، بدین صورت كه خداوند یك كار و فعل را گاهی به فعل كار نسبت می‌دهد، و گاهی می‌گوید كار آن فاعل است ولی با اذن خداوند است، و گاهی نیز می‌فرماید: این كار، فعل آن فاعل نیست بلكه كار خداوند است.

شیوه‌های تبیین معارف در قرآن

خدای سبحان رسالتهای رسول اكرم ـ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ـ را تلاوت آیات بر مردم، تعلیم كتاب و حكمت به انسانها، و تزكیه جان‌های آنان معرفی می‌كند: « هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَكِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَهَ وَ...»[1] و جامع همه‌ی این رسالتها، «دعوت به سوی خدا» است كه سرآغاز برنامه همه انبیای الهی است و روشهای آن در قرآن كریم بیان شده است: « ادْعُ إِلى سَبِیلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ»[2]. خدای سبحان كه شیوه‌های گوناگون دعوت را به رسول خود آموخت، خود نیز در بیان كردن و فهماندن معارف قرآنی آن را به كار گرفت.

ویژگی های بیان معارف در قرآن

براي فهم محتواي هر كتابي نخست لازم است خصوصيّات زباني و بياني آن را بشناسيم و بر همين اساس، در استفاده از معارف قرآن كريم ضروري است كه با ويژگيهاي قرآن در بيان معارف خود، آشنا باشيم تا اوّلاً بتوانيم آن معارف بلند را به خوبي و در سطحي والا دريابيم، و ثانياً به ابهاماتي كه درباره‌ي شيوه‌ي بيان قرآن در برخي اذهان وجود دارد، پاسخ داده شود. در ذيل، چند ويژگي از ويژگيهاي تفهيم معارف در قرآن نشان داده مي‌شود؛ گرچه به بعضي از آنها در ضمن مباحث گذشته اشاره‌أي شده است.

مثال های قرآنی

واژه مَثَل در لغت و اصطلاح: «مَثَل» در لغت به معنی، مانند، شبیه، صفت، حدیث، قصّه، حجّت، عبرت، علامت. قول مشهور میان مردم و... در اصطلاح تشبیه حقایق عقلی به امور حسّی و قابل لمس را گویند و جمع آن «امثال» است. مانند تشبیه «غیبت كردن» «مشبّه» به «خوردن گوشت مرده برادر دینی» «مشبّه‌به» كه در قرآن،[1] به كار رفته است. در این «مَثَل» همان‌گونه كه جای كنده شده بدن مرده پُر نخواهد شد، آبروی ریخته شده كسی هم كه مورد غیبت قرار گرفته جبرانی ندارد، لذا (احتمالاً) وجه تشبیه «عدم قابلیّت جبران است»[2] رابطه تمثیل و تشبیه: تمثیل بر وزن تنظیر لفظاً و معناً و مَثَل بر وزن قمر دو لفظی باشند كه اگرچه از نظر هیئت مختلف است امّا از نظر مادّه یكی است و معنای آن در مقام استعمال جنبه مشابهت چیز را به چیزی دیگر نشان می‌دهد (و هر دو زیر مجموعه تشبیه هستند[3] زیرا تشبیه دارای اقسامی است از جمله مَثل و استعاره و كنایه و مجاز).

براساس بيان و هدايت قرآن، خدا نه وجود است نه موجود، بلكه‏حقّ "قيوم" است.
وجود اگر چه نامى مقدّس از نامهاى نيك خداوند است و اگرچه‏نورى است كه حقايق هستى را آشكار مى‏سازد و اگرچه -چنانچه‏گفتيم- با موجودات تفاوت دارد ولى به رغم همه اين امور نمى‏توان‏آن را خدا دانست و نمى‏توان خدا را وجود دانست -پاك و مبراست‏پروردگار از اين كه چنين باشد- بلكه "وجود"، مخلوقى از"مخلوقات" خداست و هرگونه كه بخواهد در آن تصرّف مى‏كند و آن‏را به پديده‏اى مى‏بخشد و در نتيجه آن پديده آشكار شده و آفرينش‏مى‏يابد.

الف - همان‏طور كه هر پژوهشگرى روشى براى تحقيق و اسلوبى‏براى ارائه مطالب دارد كه از نظر خاصّ او نسبت به عقل و شناخت‏نشأت مى‏گيرد. روش و اسلوب قرآن نيز از نظر اين كتاب الهى نسبت‏به عقل و شناخت نشأت مى‏گيرد -كه خواهد آمد- هيچ روشى بهتر ازتوجّه به خود و هيچ اسلوبى بهتر از توجّه دادن به خود نيست. به يادداشتن و به ياد آوردن دو راه برگزيده در زمينه عقل و شناخت‏مى‏باشد همچنان كه در ساير زمينه‏هاى فلسفه و روانشناسى قرآن نيزهمين گونه است. و اين شيوه و اسلوب همان چيزى است كه به‏خواست خدا از آن سخن مى‏گوييم.

گروهى از مسلمانان گمان مى‏كنند تدبّر در قرآن مجاز نيست مگربراى كسانى كه بهره فراوانى از علم دارند و در اين پندار خود به‏رواياتى استشهاد مى‏كنند كه مردم را از تفسير به رأى قرآن باز مى‏دارد.ولى اين پندار كاملاً غير منطقى است، زيرا خدا به كتاب و مخلوقات‏خود آگاهتر است كه آنها را به تدبّر در قرآن امر كرده و حتّى مى‏توان‏گفت قرآن هر انسانى را در هر زمان و مكانى مخاطب قرار مى‏دهد.

قرآن دو هدف اساسى دارد كه اگر آن دو را بشناسيم برخى ازجوانب پيچيده آن را باز خواهيم شناخت. اين دو هدف عبارتند از:تزكيه و تعليم مردم. خداوند در كتاب خود به اين دو هدف اشاره كرده‏و مى‏فرمايد:
)هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ‏وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلاَلٍ مُبِينٍ ).
"اوست خدايى كه به ميان مردمى بى‏كتاب پيامبرى از خودشان مبعوث‏داشت تا آياتش را بر آنها بخواند و ايشان را تزكيه كند، و كتاب و حكمتشان‏بياموزد، اگرچه پيش از آن در گمراهى آشكار بودند."

از آن‏جا كه قرآن كريم مستقيماً از سوى خداوند آفريننده آدميان‏و خطاب به همه انسانها نازل شده است، لذا بايد متناسب با علوّمقامى كه دارد براى همه آنها قابل فهم و درك باشد، زيرا قرآن خطابى‏والاست كه از سوى خداوند نازل شده است.
و از آن‏جا كه علم و ايمان مردم درجات و مراتب مختلفى دارد،لذا آيات قرآنى نيز بايد بر اساس درجات فهم انسانها باشد، و از همين‏جاست كه مشكل اساسى ظهور مى‏كند، زيرا درجات بالا براى‏درجات پايينتر قابل فهم نخواهد بود.

پرسش:
تفاوتهای حدیث قدسی و آیات قرآن را بیان نمایید؟

پاسخ:
حدیث قدسی عبارت است از کلامی که پیامبر اکرم (ص) از خداوند متعال حکایت کند (و معمولا با کلماتی مانند «قال الله» یا «یقول الله» شروع می شود) و در الفاظ آن تحدی و اعجازی وجود ندارد، به خلاف قرآن که با الفاظ مخصوصی وحی شده و دیگران در آوردن مثل آن عاجزند.

س از آگاهى از دو عامل مهم تزكيه و تعليم كه با يكديگر گره‏و پيوند خورده‏اند و براساس آن دانستيم كه هدف مهمترى از سياق‏آيات قرآنى به نظر مى‏رسد همان تزكيه است و به اينصورت به ظاهروباطن قرآن كريم نيز دست يابيم.
ظاهر همان "تزكيه" و باطن همان "تعليم" است.

« ـ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ؛ بخشي از آن (قرآن) محكم است، آنها مرجع كتاب (آيات ديگر)ند و بخشي ديگر (از آن) آيات متشابهند». آل عمران، 7.

محكم و متشابه

در ميان قواعد فهم قرآن مسائل مربوط به محكم و متشابه، جايگاه ويژه‌اي دارد. بيانِ سخنِ محكم يا متشابه، ويژه قرآن و حتي زبان عربي نيست و گويندگان و نويسندگان ـ به هر زبان ـ مي‌توانند همه يا بخشي از سخن خود را به صورت محكم يا متشابه بياورند؛ ولي به لحاظ تأثير اين قاعده در فهم آيات و تأكيد خاص قرآن بر آن، در زمرهٔ قواعد ويژه فهم قرآن جاي مي‌گيرد. از آنجا كه خاستگاه اين بحث در خود قرآن كريم است، به بحث و بررسي آيه هفتم آل عمران مي پردازيم كه قرآن را به دو بخش محكم و متشابه تقسيم كرده است:

تزکیه و تعلیم از مفاهیم کلیدی در تعلیم و تربیت اسلامی هستند و واژگان اصیلی چون مربی و معلم بر پایه این دو مفهوم اساسی معانی خود را باز می یابند. هدف از پژوهش حاضر، روشن سازی تقدم تزکیه بر تعلیم، بیان برخی ویژگی های مربی و تفاوت های آن با معلم و مشخص کردن انواع ویژگی های مربی و معلم بر اساس قرآن و روایات است. این پژوهش روش توصیفی- استنتاجی را اتخاذ کرده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که هسته اصلی معنایی تزکیه، مفهوم دوگانة سلبی، یعنی زدودن پلیدی ها و ایجابی، یعنی افزودن بر تکامل و رشد معنوی و تقدم آن بر تعلیم ضمن کاسته نشدن از اهمیت تعلیم، یک تقدم رتبه ای است. هر معلم اگر فقط به تعلیم دانش ها بپردازد، نمی تواند مربی خوب و ارزنده ای باشد، اما هر مربی باید از ویژگی های ارزنده خلقی، علمی و حرفه ای برخوردار بوده و معلم نیز باشد. دیگر اینکه از دیدگاه اسلام بین معلم و مربی تفاوت چندانی نیست، اما ظرایف دقیقی در ویژگی های اساسی آنان، یعنی تناسب روانی و بینشی بین مربی و متربی یا معلم و متعلم، صداقت در عمل، برخورداری از خُلق نیکو، برقراری رابطه مؤثر و صلاحیت علمی وجود دارد که این پژوهش به آنها پرداخته است.

واژگان کلیدی: تربیت اسلامی، تزکیه، تعلیم، مربی، معلم.

گروهى از مسلمانان گمان مى‏كنند تدبّر در قرآن مجاز نيست مگربراى كسانى كه بهره فراوانى از علم دارند و در اين پندار خود به‏رواياتى استشهاد

مى‏كنند كه مردم را از تفسير به رأى قرآن باز مى‏دارد.ولى اين پندار كاملاً غير منطقى است، زيرا خدا به كتاب و مخلوقات‏خود آگاهتر است كه آنها را

به تدبّر در قرآن امر كرده و حتّى مى‏توان‏گفت قرآن هر انسانى را در هر زمان و مكانى مخاطب قرار مى‏دهد.

خداوند درباره كتابش مى‏فرمايد:

)هذَا بَيَانٌ لِلنَّاسِ وَهُدىً وَمَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ).

"اين براى مردم دليلى روشن و براى پرهيزكاران راهنما و اندرزى است."

صحبت های دکتر بهجت پور: پیشنهاد درباره سخنرانی های قرآنی

دریافت

پرهیز از عیب جویی

 تشکر و قدردانی

خیر خواهی و دلسوزی

وظایف متقابل زوجین

زن و شوهر در خانه امین باشند

خوش اخلاقی در خانه

حقوق متقابل زن و شوهر

سخنرانی دکترحسین الهی قمشه ای

سخنان زیبای محسن قرائتی