برخورد کودتاچیان با دانشجویان دانشگاه تهران

نام سه دانشجو مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی و مهدی آذر شریعت‌رضوی در شانزده آذر سال 1332 برای همیشه در تاریخ دانشگاه ماندگار شد، دانشجویان فنی دانشگاه تهران که در مقابل چشم همگان در دانشگاه کشته شدند.

تاریخچه روز دانشجو با ورود نیکسون به تهران و از سرگیری و عادی شدن روابط با حکومت بریتانیا، دانشجویان حامی مصدق دست به اعتراضات زدند. فعالان دانشجویی حامی نهضت ملی و دکتر مصدق با برگزاری میتینگ ها و جلسات مختلف در دانشگاه تهران اعتراض خود را به محاکمه دکتر مصدق ، کودتای مرداد 1332 و اعضای نهضت داشتند اما گروه آنان از توانایی لازم برای به پا خواستن در مقابل دولت و حکومت کودتا را نداشت.

اعتراضاتی قبل از آن هم با گردهمایی و تظاهرات در مهرماه و آبانماه انجام شده بود اما با ورود نیکسون به تهران و از سرگیری و عادی شدن روابط با حکومت بریتانیا، دانشجویان حامی مصدق دست به اعتراضات گسترده تری زدند.

نهضت مقاومت ملی که از بعد از کودتای سال 1332 در ادامه به راه اعضای نهضت ملی، جنبشی اعتراضی را به راه انداخت که همان جبهه ملی دوم بود و جبهه ملی دوم نام گرفت. آنها در راستای اهداف نهضت ملی بودند و در راستای فعالیت های اعضا برای ملی شدن صنعت نفت و در راه اعتلای ایران مستقل، آنها با این هدف که ادامه نهضت ملی و اعاده حیثیت استقلال ایران و برقراری حکومت ملی را داشتند انجمنی را تشکیل دادند که هسته اولیه تشکیل‌دهنده نهضت مقاومت ملی شامل محمد نخشب، حسین شاه‌حسینی و سید رضا زنجانی و ابراهیم کریم آبادی بودند.

"پس از موافقت سید رضا زنجانی بیش از ۲۰۰ نسخه اعلامیه دست‌نویس با عنوان «نهضت ادامه دارد» تهیه و شبانه توسط سید رضا زنجانی، حسین شاه‌حسینی و عباس رادنیا در بازار، خیابان شاپور و فرعی‌های خیابان فرهنگ پخش شد"* و حمایت خود از محمدمصدق و تیم همراهش اعلام داشتند و خواستار بررسی و رسیدگی به دولت کودتا و شکایت به دستگیری های موجود را داشتند.

اعضای جبهه ملی که سال ها تلاش کرده بود دست بسیاری از حکومت‌های دست نشانده خارجی اعم از انگلیس و روس و آمریکا و عمال فساد را کوتاه کند حال با روی کار آمدن دولت کودتا و اعضایش تمام آن تلاش ها نقش بر آب می شد. حال فعالیت های معترضان از ابتدای برپایی دولت کودتا آغاز شد، در هفته دوم کودتا دولت زاهدی اعلام کرد که بازار فعالیت خودش را آغاز کند اما نهضت مقاومت ملی با صدور بیانیه ای تعطیلی بازارها را خواستار شد و بازاریان هم به حمایت این اعتراض بازار را تعطیل نگاه داشتند. اعتراض های بعدی برای تاسوعا و عاشورای حسینی بود که خیل جمعیت عزادار با سردادن شعار مصدق پیروز است خواستار برکناری دولت کودتا و آمدن دولت قانونی مصدق شدند. این مسیر ادامه داشت و اعتراضاتی ازین قبیل در مهرماه و آبانماه سال 1332 برگزار شد.

فرجام دانشجویان معترض

اما آنچه که به کشته شدن آن سه دانشجوی دانشگاه تهران منجر شد این بود که دولت کودتا روابط خود با دولت بریتانیا رو از سر گرفت و این خون دانشجویان حامی نهضت را به جوش آورد زیرا که خود به راستی فهمیده بودند که انگلستان و آمریکا چه نقشی در کودتا و دستگیری مصدق و پایمال کردن حقوق ملت ایران داشتند. آنان با حضور در کلاس های درس و سالن های اجتماعات دانشگاه ابراز انزجار و تاسف خود ازین اقدام دولت برای عادی شدن روابط با دولت انگلیس و آمدن نیکسون نماینده دولت آمریکا به تهران و حضورش در دانشگاه تهران را آشکارا محکوم کردند.

روز شانزدهم آذر به توصیه نهضت مقاومت ملی، دانشجویان فعال و طرفدار جبهه ملی به سخنرانی ها در کلاسهای درس پرداختند و و هیاهو و شلوغی تمامی محوطه دانشگاه تهران را فرا گرفت، دولت زاهدی تصمیم به سرکوب اعتراضات گرفت. نیروهای سرکوب گر دولت و حکومت پس از هجوم به دانشگاه، به کلاسهای درس حمله کردند و صدها دانشجو را بازداشت کرده و راهی بیمارستان کردند. نیروهای سرکوب گر دولتی در دانشکده فنی دانشگاه تهران اقدام به شلیک کردند که منجر به کشته شدن آن سه دانشجو شد.

آذرماه سال 1332 که تنها چهارماه از آن کودتای ننگین می گذشت دولت و حکومت پهلوی نشان دادند که با جمعییت جوان و دانشجویان معترض در مقابل دیدگان جهان چه برخوردی داشته و دارند. درست در همان روزهایی که برای برگزاری تشریفاتی تشریف فرمایی آقای نیکسون و دادن مدرک دکتری حقوق افتخاری به آن سعی به برگزاری مراسم هرچه با شکوه تری را داشتند.

بعد از شانزده آذر به نقل از آبراهامیان در کتاب ایران مدرن این روز به نام روز دانشجو از طرف کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور نام گرفت. همان گروه و انجمن کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور که در دهه های پایانی حکومت پهلوی پایگاهی برای ایرانیان معترض خارج از کشور شده بود.

به نقل از آبراهامیان در کتاب ایران بین دو انقلاب دانشجویان پس از آن، هر سال در این روز اعتصابهای دانشجویی به راه می‌انداختند و در واقع ۱۶ آذرماه به معیار خوبی برای ارزیابی میزان نفرت از حکومت استبدادی و توانایی و نفوذ مخالفان در بین روشنفکران، تبدیل شد.

* پ.ن چشم‌انداز ایران، فروردین ۱۳۸۷، خاطرات حسین شاه‌حسینی