نقش نشاط در زندگي جوان (1)

 نويسنده: كمال محمدي
منبع : اختصاصي راسخون

  چكيده :
نشاط در طول تاریخ نقش اساسی در زندگی انسانی ایفاء کرده است. انسان ها تلاش می کنند که زندگی خویش را همراه با امیدواری و توأم با نشاط طی کرده و خود را در مسیری قرار دهند که نفع اساسی از زندگی خویش و بودن در این جهان ببرنند. از سوی دیگر طبقه بندی انسان در دوره های مختلف حاکی از آن است که نوع نشاط در طبقات انسانی نیز متفاوت خواهد بود. از جمله این طبقات جوانی است که نقش تعیین کننده ای در مسیر زندگی انسان دارد. جوانی با ویژگی های منحصر به فرد خود در صورتی قابل استفاده است که بتواند به شاخصه های مهم و عواملی که در جهت تقویت نشاط کمک کند، گام بردارد. سؤال اصلي ما اين است كه در نشاط از چه جایگاهی در اندیشه اسلامی برخوردار است و چه نقشی در زندگی جوان خواهد داشت؟ پاسخ ما این است که با توجه به ویژگی های دوران جوانی همچون حضور در عرصه جامعه، حس مسئولیت پذیری، وجود عواطف و احساسات شدید، احترام خواهی و در نهایت معنویت گرایی و نیز برجسته کردن دو دسته از عوامل درونی(درک توحید، توبه و ....) و بیرونی ( آشنایی با راه های موفقیت و...) است که می توان به تأثیر نشاط در زندگی جوان دست یافت.
كليد واژه: نشاط، جوان، زندگی، درک توحید، راه های موفقیت
مقدمه:

طرح مسئله
 

مقاله‌ي حاضر كوششي براي درك و شناخت فرایند نشاط در اندیشه اسلامی و نیز تأثیر این مقوله در زندگی جوانان است. عنوان مقاله به قدر كافي گوياي هدف ماست: اين كه نشاط در اندیشه اسلامی و متون دینی چگونه قابل توضيح است؟ جوان در تمام جوامع به مثابه نیرویی فعال به حساب آمده که در بسیاری از حوزه های مختلف جامعه به کار گرفته می شود. سردمداران یک جامعه براساس انگیزه‌های جوانان است که به بخش های مختلف سیاسی وارد شده و مدیریت کلان خود را در جامعه تعریف می کنند. جوانان به مثابه نیروهای فعال در تحرک اجتماعی، ارزش پروری و نهادینه کردن آنچه حکومت ها در تلاش برای ارائه آن به جامعه هستند، نقش برجسته و هویت ساز دارند. جوانان دارای ویژگی های بنیادین هستند. حضور فعال در عرصه جامعه، وجود حس مسئولیت پذیری، عواطف و احساسات شدید، احترام خواهی و در نهایت معنویت گرایی از ویژگی های برجسته در جوانان است. این نوع از ویژگی ها در جوانان جوامع مختلف مشترک بوده و در جهت تعالی یک جامعه و برآورد نیازهای انسان بسیار مؤثر خواهد افتاد. استفاده از این ویژگی ها می تواند جامعه را در جهتی سوق دهد که توانمندی‌هاي مختلف آن را تقویت کند و برعکس در صورتی که جامعه نتواند به موقع و براساس پارامترهای اساسی و نیازهای درونی خود به این نوع از ویژگی‌ها سر و سامان دهد، با نسلی روبهرو خواهد شد که توان مقابله با آن را نخواهد داشت. از سوی دیگر نیاز به مکانیزمی است که بتواند جوان را در جامعه و حضور فعال او را در عرصه های مختلف اجتماعی تقویت کرد. به عقیده محقق آنچه این رویه را به میزان زیادی قابل دسترسی خواهد کرد، وجود نشاط و انگیزه در زندگی جوان است. جوان در زیست جهان اجتماعی خودش موقعی در عرصه عمل اجتماعی جواب خواهد داد که بتواند به نشاط بنیادینی دست یابد. دست یابی به نشاط نیز عوامل خاص خود را خواهد داشت. در این تحقیق اشاره خواهیم کرد که دو دسته عوامل دسترسی جوان را به مسئله نشاط افزایش خوهد داد؛ عوامل درونی و عوامل بیرونی . عوامل دروني همچون درک توحيد، نشاط و نظارت الهي، توکل، محكم كردن پایه هاى اعتقادى و اخلاقى، توبه، تفكر مثبت، اندیشه در خاطرات خوش گذشته، اندیشه در آینده اى روشن، صبر و شكیبایى، عوامل بيروني: شناخت صحیح دنیا، شناخت بهتر از سختى ها، شناخت هدف در زندگي، آگاهی از تکنيک هاى موفقیت، فعالیت های ورزشی.بنای محقق برآنست که با بررسی مفهوم نشاط و ویژگی های بنیادینی دوران جوانی آنچه می تواند به جوان کمک کند که به نشاط حقیقی از نگاه قرآن و روایات دست یابد.

9ـ تحریکات و انگیزه‏های خارجی مانند

نمایش سکس از طریق فیلمها و مطبوعات ... و یا طرز لباس پوشیدن و آرایش برخی از خانمها عوامل و انگیزه‏های خارجی در پیدایش و گسترش فساد اخلاقی، انحرافات جنسی، مزاحمت و خشونت نسبت به زنان و دختران که گاه منجر به ارتکاب جرم، هتک حرمت یا قتل آنها نیز می‏گردد نقش مهم و اساسی دارد. مانند نمایش سکس یا فیلمهای تحریک‏کننده، یا نشریات و نوشته‏های محرک بی‏بند و باری جنسی. طبیعی است هر چه این گونه تحریکات و انگیزشهای خارجی بیشتر و شدیدتر باشد، گسترش بی‏بند و باری جنسی، فساد اخلاقی، انحرافات و خشونت، بیشتر و شدیدتر خواهد بود. در شرایط کنونی در جامعه این گونه فیلمها از طریق برخی فیلمهای ویدئویی و یا ماهواره‏ای در دسترس است. و هرچه را از ماهواره نتوان دید از طریق برخی فیلمهای ویدئویی می‏توان مشاهده کرد. این امر، فساد را حتی به داخل خانواده‏ها نیز می‏کشاند. وضعیت نامطلوب برنامه‏های صدا و سیما و نداشتن استراتژی فرهنگی، اجتماعی روزآمد، نو و خلاق برای برنامه‏سازی و ... بر دامنه مشکلات حاصل از فیلمهای ویدئویی یادشده می‏افزاید.

۱ـ گرایش غریزى به جنس مخالف:

غریزه یکی از عناصر تشکیل دهنده وجود آدمی است ونقش مهمی در گرایش دو جنس مخالف دارد.

۲ـ احساس نیاز ونداشتن پشتوانه عاطفی:

اگر فرد در میان دوستان وخانواده به امنیت روحی نرسد وخانواده نتواند نیاز دوست داشتن و دوست داشته شدن فرد را پاسخ گوید، او به ارتباطی که این نیاز او را پاسخ دهد، تن می دهد.

اهمیت اوقات فراغت جوانان

امام سجاد ـ علیه السلام ـ «از آن جا که انسان جامعه صنعتى امروز، پاسخى براى پرسش هاى بنیادین خود درباره هستى و مفهوم زندگى نیافته است، لذا از برابر همه آن ها مى گریزد و خود را با هیجانات روزمره مشغول مى کند.»[۲] (ژان فوراستیه)

توجه به دو واقعیت زیر، ماهیت اوقات فراغت را بیش از پیش، مبرهن و متقن مى سازد. ابتدا این که طبق آمار رسمى حدود هفتاد درصد جمعیت کشورمان زیر سن سى سال قرار دارند، یعنى حدود چهل و دو میلیون نفر از جمعیت کشور، در محدوده سنى نوجوانى و جوانى هستند. و دیگر این که، جوانان ما در مقایسه با بیشتر کشور ها، از طولانى ترین تعطیلات برخوردارند. از این روى، پاسخ دادن به نیاز هاى متنوع جوانان در زمینه اوقات فراغتشان، از جنبه اخلاقى و تربیتى، حائز اهمیت فراوان است. شناخت علمى و دقیق اوقات فراغت، امکان استفاده بهینه از آن را فراهم مى سازد. برخى از مولفه هاى اوقات فراغت به قرار زیر مى باشد:

۱. فلسفه اوقات فراغت، ارتباطى منطقى با فلسفه زندگى دارد و در حقیقت زیر مجموعه و تابعى از آن است.

۲٫ فلسفه اوقات فراغت، با اوقات رسمى زندگى فرد نیز ارتباط دارد. با این توضیح که چنانچه فرد بتواند از اوقات رسمى خویش به خوبى استفاده کند، قادر بر استفاده مطلوب از اوقات فراغتش خواهد بود.

۳٫ در فرهنگ و اندیشه اسلامى، اوقات فراغت با بیهودگى و معطلى و روزمرگى، سر سازگارى ندارد، بلکه فراغت، فرصت مجددى براى تلاش و کوشش بى پایان زندگى است.

۴٫ ارتباط منطقى فلسفه اوقات فراغت با هدف خلقت، ضرورت تدوین یک فلسفه ارضاء کننده زندگى را مشخص مى سازد. و چنین بینشى نسبت به زندگى، روح رضایت را در آدمى، پرورش مى دهد. اوقات فراغت مطلوب، آثار و پیامد هایى در زندگى انسان دارد که ذیلاً به برخى از آن ها اشاره مى شود:

بهداشت نوجوانان و نقش والدین و مربیان

بلوغ در لغت به معنى رسیدگى و پختگى است. باتوجه به تعریف سلامت، بلوغ درابعاد جسمانى، روانى عاطفى، معنوى و اجتماعى و در سنین نوجوانى پى ریزى مى شود. امروزه سلامت نوجوانان به عنوان مطلبى مستقل مطرح مى گردد؛ این امر مخصوصاً از کنفرانس بین المللى جمعیت و توسعه – قاهره ۱۹۹۴ (ICPD) به بعد مورد تاکید ویژه اى قرار گرفته است و هر روز مطلب جدیدى در مورد آن نتوشته و گفته مى شود. شایان ذکر است که برطبق تعریف نوجوانى سنین بین ده تا نوزده سال را شامل مى شود.

چرا بهداشت نوجوانان اهمیت دارد؟

دنیاى امروز، نوجوانان بیشترى نسبت به سایر زمان ها دارد. طبق سرشمارى سال ۱۳۷۵، ۲۵% جمعیت کشور ایران را افراد ۱۹-۱۰سال تشکیل مى دهند. این تعداد افزون بر ۱۶ میلیون نفر جمعیت میباشد.

تاثیر دوره جوانى بر بقیه سال هاى زندگى حیاتى است.

نوجوانى زمان گذر از کودکى به بزرگ سالى و آمادگى براى بزرگ سالى است. نوجوانى زمان اکتساب بارورى، اکتساب خصوصیات عاطفى هیجانى بزرگسالى، زمان کسب هویت فردى و اجتماعى… مى باشد. بلوغ فیزیکى، روانى و عاطفى در نوجوانى متحول شده و ادامه مى یابد. بسیار از مشکلات جسمانى، روانى، اجتماعى و رفتارهاى ناسالم ریشه در زمان نوجوانى دارند. ازدواج هاى ناموفق، حاملگى هاى پرخطر، مرگ و میر ها، عادات و رفتارهاى ناسالم از این زمان شدت مى گیرند. تحقیقات نشان مى دهند که بیشتر افراد سیگارى اولین سیگار را در زمان بلوغ تجربه کرده اند.

اُنس طلبى یکى از گرایش هاى ذاتى است. انسان ذاتاً اهل انس و رفاقت است و از مأنوس شدن با دیگران لذّت مى برد. حتّى خشن ترین و بى رحم ترین طبایع، بدون هیچ گونه ترغیب و تشویقى، با کسانى که در زمینه اى مادّى یا معنوى داراى نقاط مشترکى هستند، طرح دوستى ریخته، و هنگامى که در کنار آنان قرار گیرند، احساس راحتى کرده، با آنان مأنوس مى شوند.

البته انگیزه ها متفاوت است و دوست هاى نیز طبعاً به اقتضاى شرایط سنّى و انگیزه هاى گوناگون از کیفیّت و امتیازات یکسانى برخوردار نیستند.

دوستى کودکان، کشش ذاتى، انعطافى پاک، و انعکاسى از یک جاذبه ى ساده ى طبیعى است که از غریزه ى انس طلبى سرچشمه گرفته است. به سادگى شکل مى گیرد و با همه ى لطافت و صفا و پاکى، پایان مى پذیرد.

دوستى میان سالان و کسانى که دوران پرشور جوانى را پشت سر گذارده، شیرینى ها و تلخکامى -هاى زندگى را چشیده، و از تجربیّات فراوانى برخوردارند، نوعاً ناشى از جلب منفعت، و با انگیزه و هدفى خاص است که معمولاً با تحقیق و بررسى توأم بوده، پس از آگاهى یافتن از طرز تفکّر و خصایص اخلاقى و رفتارى طرف مقابل – و وجود شایستگى متناسب با هدف مورد نظر در او – تداوم مى یابد و در عین حال، با درایت، مآل اندیشى و رعایت احتیاط همراه بوده، از افراط و تفریط به دور است، و در صورتى که مطلوب خود را در آن نیابند، بر استمرار آن لجاجت و اصرارى نداشته، از خود سرسختى نشان نمى دهند.

بیشتر این مشکلات براى پسران رخ مى دهد، اما باید دانست که در برخى مواقع، افزایش هیجانات جنسى حتى مى تواند، براى دختران نیز سبب رؤیاهاى شهوانى و احتلام گردد و از رحم و مهبل آن ها، در نتیجه انقباض دودى شکل دستگاه عضلانى ترشحات عضلانى خارج شود.[۱]

آسیب هاى جوانى

براى بهره بردارى هرچه بهتر از جوانى و حفظ آن از انحراف و تباهى، نیاز فراوان بر آگاهى داریم؛ ولى آیا صرف آگاهى از ویژگى هاى جوان مى توان در مسیر تربیت صحیح قدم گذاشت؟ آیا تنها با پرورش خصایص و شناخت زمینه هاى آن جوان مى تواند به کمال برسد؟ آیا شناخت آفات و آسیب هاى جوانى لازم نیست؟

به طور کلى هر نعمت الهى به نوعى عرصه آزمایش افراد است. براى استفاده صحیح از نعم الهى و موفقیت در آزمایش خداوندى، شناخت آفات هر نعمت و زدودن آن لازم است. مسلماً «جوانى» که از موهبت هاى بزرگ الهى برخوردار است از این قانون، مستثنا نیست. جوانى به خاطر گران قدر بودن و مهم بودن آن، آفات و آسیب هاى زیادى را هم در بر دارد.[۱]

جوان در عصر شگفتن و رشد سریع غرایز و احساسات قرار دارد، آفات و آسیب هاى جوانى از این ناحیه است. اگر جوان آسیب ها را بشناسد و سعى در از بین بردن آنها بکند غرایز و عواطف مسیر صحیح خود را طى مى کند و جوان را به کمال مى رساند. حال به شناخت این آسیب ها مى پردازیم.

 از نظر عامه ى مردم، شاید هنوز زود باشد که درباره ى فکر نوجوان و فلسفه ى زندگى در نظر او سخن بگوییم. آنان اظهار مى دارند که نوجوان، هنوز کم سن و کم تجربه و با این گونه مسائل و امور، بیگانه است. در حالى که از مختصات دوران نوجوانى، رشد ذهنى و بارور شدن توان عقلى است. نوجوان که در گذشته اى نه چندان دور، از جهت عقل و خرد، کودکى تسلیم بود و قدرت، استدلال نداشت، اینک در شرایطى است که مى تواند عقلانى بیندیشد و حسن و قبح را از یکدیگر تمییز دهد و زشت و زیبا را از هم بازشناسد. او مى خواهد از رمز و راز امور و از اسرار و فلسفه ى حیات، سردرآورد. نوجوان، اهل عقل و استدلال مى شود و به همه چیز، با دیده ى عدم اعتماد مى نگرد تا وقتى که حقیقت بر او ثابت شود و در این امر، تا جایى پیش مى رود که برخى گفته اند دچار «مالی خولیاى استدلال» مى گردد.

رشد «خود» توسعه ى اندیشه ى چراجویى و گسترش توان استدلال از یک سو و تحولات زیستى ـ جسمانى و بیدارى غرایز از سوى دیگر، نوجوان را وادار به کشف خود و هویت خویش مى سازد. آن چنان که گاهى اوقات، دور از جمع خانواده و دیگران در خود فرد مى رود و درباره ى خود مى اندیشد که کیست؟ و چه رمز و رازى براى آفرینش او وجود دارد؟ و چرا در چنین وضع و شرایطى دست و پا مى زند؟! او پیوسته در این اندیشه است که چه چیز براى او مهم و چه چیزى پر بها و ارزشمند است، تا از آن براى شکل دهى شخصیت و رشد خود استفاده کند.

گزارشی از پدیده فرار دختران

وقتی خانه جایی برای ماندن نیست و همزبانی در آن پیدا نمی‌شود، آن وقت کوچه و خیابان همدم آدمی می‌شود. اگر خانواده او را می‌فهمیدند و دست‌های گرمشان نوازشگرش می‌شدند، آن وقت شاید او دیگر در جستجوی دستی برنمی‌آمد که امروز به منجلابش بکشد.

شاید اگر فقط واژه‌ای زیبا برای در خانه ماندن پایبندش می‌کرد، او امروز گریزپا به سوی حرف‌های قشنگ دیگران نمی‌رفت. فقط یک نگاه محبت‌آمیز کافی بود، اما از ابرازش دریغ شد. او چیز زیادی نمی‌خواهد. فقط می‌خواهد فهمیده شود و البته آرزوهایش. دنیایش زیاد بزرگ نیست. شاید به وسعت گستره پرواز پرنده خیال که گاهی پروازش می‌دهد و در ناکجاآبادی خیالی همراهش می‌شود. ولی هیچ کس پرنده خیالش را نفهمید. او چیزی نمی‌خواست جز بودن در کنار خانواده‌ای که باهم غم بخورند وشادی هم، اما دریغ شد. حالا او مانده است با سرشتی رام نشده که زیبایی را در سخن غیرخودی‌ها و آرامش را در کنار غریبه‌ها لمس می‌کند. او شاید نداند که طعمه‌ای است در پرهونی اپرناک (دایره‌ای خطرناک)، اما انگار دل شیر دارد و با سن و سال کمش به پیشواز هر آنچه روی می‌دهد، می‌رود. بی‌هویت زیستن سخت است.

مقدمه

دوره بلوغ سرشار از تن ش‌هاى عاطفى و روانى است. نوجوان که در حال جدا شدن از وابستگى هاى دوره کودکى و ورود به دوره بزرگسالى است با تضادها و کشمکش‌هاى گوناگون روانى روبرو خواهد شد. آگاهى از این تغییرات سبب مى شود تا نوجوان با هوشیارى به تحریکات محیطى پاسخ دهد و دگرگونى هاى درونى خود را کنترل نماید به‌گونه‌اى که قادر باشد در شرایط مناسبى از نظر سلامت و استحکام روانى با مشکلات کمترى دوره نوجوانى را پشت‌سر بگذارد و بحران‌هاى روانى آینده را نیز کنترل بکند.

طلب شخصیت و عزت شخص


جوانان در طلب شخصیت و کسب عزّت نفس می‌باشند،و‌مایلند هر چه زودتر شخصیتی ثابت و مستقل برای خود بسازند و موجبات رشد خود را فراهم نمایند و صلاحیت‌های لازم را برای پذیرش در جامعه بدست آورند.


پیامبر گرامی اسلام در کلام گوهر بار خود این نکته را متذکر شده و می‌فرمایند:


الولد سید سبع سنین و عبد سبع سنین و وزیر سبع سنین… 14


در توضیح این روایت باید گفت:فرزند در هفت سال اول به سبب ناتوانی جسم و نارسایی فکر مورد عطوفت و ترحم والدین است و والدین از روی رحمت به خواسته‌های او عمل می کنند لذا کودک بر پدر و مادر آقائی می کند، و در هفت سال دوم به سبب اینکه به اندازه‌ای نیرومند شده مانند گذشته مورد ترحّم نیست و به سبب اینکه تا اندازه‌ای خوب و بد را می‌شناسد مورد مؤاخذه بوده و مسؤول واقع می‌شود و وظایف خود را در غالب دستور از پدر و مادر می‌گیرد.


هفت سال سوم که دوره بلوغ و جوانی است، دوره‌ای است دارای ارزش والا؛و پیامبر اکرم(ص) با دادن نسبت وزارت به جوانان در حقیقت چندین نکته را موارد اهمیت قرار داده‌اند.


اول اینکه نوجوان و جوان دارای ارزش هستند و باید مورد احترام و تکریم قرار گیرند.احترام قائل شدن برای آنها اولین قدم است در کمک به ایشان درکسب شخصیت و عزت نفس.

شناخت ویژگی های فکری و شناختی


علاوه بر تغییر و تحولات وسیع در رشد جسمانی، تحولاتی در حیطهٔ شناختی و فکری نوجوانان نیز رخ می‌دهد که با رشد مغز و فعالیت‌های آن در ارتباط است.


در مطالعات مربوط به رشد عصب شناختی آمده است که رشد دوران بلوغ با رشد مغز نیز همراه است و‌در نوجوانی تغییراتی در سطوح و عملکردهای مغز به وقوع می‌پیوندد و از پیامدهای این‌رشد‌مغزی،رسیدن به مرحله جدیدی از رشد‌شناختی‌ است ‌که ‌آن ‌رسیدن ‌به «اندیشه انتزاعی» می‌باشد.


تفکر کودکان وابسته به داده‌های عینی و محسوس است و آنان قادر به درک مفاهیم انتزاعی نیستند، در حالی که با شروع نوجوانی، نوجوان می‌تواند به انواع احتمالات و فرضیات بیاندیشد.


نوجوان نه تنها به آنچه هست می‌اندیشد بلکه به آنچه می تواند‌باشد نیز فکر می‌کند و از آنجا که قابلیت تجسم احتمالات نامحدود را پیدا می‌کند، می‌تواند در مورد مسایل اخلاقی، اجتماعی برنامه‌های آینده خود گستردهٔ وسیعی را مدّ نظر قرار دهد و این تحول روزنه‌های تازه‌ای را برای اندیشه‌ها می‌گشاید و به نوجوان امکان تحلیل مسایل سیاسی و فلسفی را می‌دهد.9

ویژگی‌های شخصیت نوجوانان و جوانان

شخصیت هر فرد کل خصایص بدنی، فکری، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی،اعم از موروثی یا اکتسابی است که او را به طور آشکار از دیگران متمایز می‌کند.6

بنابراین برای بررسی شخصیت یک فرد باید هم جنبه‌های فردی او یعنی ویژگی‌های جسمانی، فکری، عاطفی و اخلاقی وی را شناخت ـ اعم از موروثی و اکتسابی ـ و هم از نظر برخوردهای اجتماعی و ویژگی‌های پایدار رفتارش با دیگران، او را مورد ارزیابی قرار داد.

بررسی شخصیت جوان بدین معناست که نوع انسان در دوران نوجوانی و جوانی از نظر ابعاد وجودی دارای ویژگی‌ها و خصوصیاتی است که حیات او را از سایر مراحل عمرش ممتاز می‌کند.هدف از شناخت شخصیت جوان؛شناخت این ویژگی‌ها و اقتضائات می‌باشد تا بتوانیمبه کمک این شناخت و با بهره‌گیری از تعالیم قرآن و ائمه معصومین، جوانان را در مهم‌ترین مرحله حیاتشان کمک و راهنمایی کنیم.

شناخت ویژگی های جسمانی

در سال‌های اولیه بلوغ به سبب افزایش ترشح هورمون‌های غدد آندوکرین، تغییرات عمیقی در ارگانیزم بدن به وجود می‌آید و تعادل نسبی نوجوان به هم می‌خورد، شکل و حجم بدن تغییر می‌کند و از حالت کودکی خارج شده و به غالب و اندازه بزرگسالان نزدیک می شود.رشد در این دوره چنان پرشتاب و سریع انجام می‌گیرد که آن را به «جهش» تعبیر کرده‌اند.

رشد جهشی مربوط به سال‌های بلوغ و نوجوانی است و حدوداً چهار سال طول می‌کشد و سپس حالت تدریجی به خود می‌گیرد و در دوران جوانی آهنگی تدریجی به خود گرفته و به نهایت و اوج خود می‌رسد.به سبب این تغییر و تحولات، نوجوانان توجهی افراطی نسبت به وضع ظاهری خود نشان می‌دهند و نسبت به چهره، ترکیب بدن، تناسب اندام و آرایش ظاهری خود بسیار دقیق می شوند.بسیاری از والدین نسبت به تغییر رفتارهای نوجوانان خود در آرایش وضع ظاهری ابراز نگرانی کرده و بنای مخالفت را با آنان می‌گذارند، در حالی که این تغییرات از خواهش‌های غریزی و فطری دوران نوجوانی است و باید با رفتاری سنجیده و ایجاد روابطی صمیمانه آنان را کمک کرد تا این مراحل را سپری کنند.تمایل به زیبایی و جمال از خواهش‌های فطری بشر است که در نوجوانان و جوانان تظاهربیشتری دارد و این نکته از دیدگاه امیرالمؤمنین(ع) نیز مطرح گردیده و ایشان در توجه به این حس و پرورش آن عنایت خاصی کرده‌اند.از امام باقر(ع) روایت شده که:

حضرت امیر(ع) به همراه غلام جوان خود قنبر به بازار بزازها مراجعه نموده و دو لباس تهیه می‌نمایند یکی به قیمت سه درهم و یکی به قیمت دو درهم و لباس گرانتر را به غلام می‌دهند.وقتی غلامشان از ایشان می‌خواهند که لباس گرانقدر را خود حضرت تن کنند، ایشان می فرماید:«انت شاب و‌لک شره الشباب»7

بررسی علل و عوامل بوجودآورنده پدیده‌های رفتاری مخل عفت عمومی و اخلاق اجتماعی

در خصوص علل و عوامل بوجودآورنده پدیده‌های رفتاری یادشده که به عفت عمومی و اخلاق اجتماعی لطمه وارد می‌سازد می‌توان به علل زیر اشاره نمود:

1ـ تجرد و موانعی که برای ازدواج وجود دارد و موجب محرومیت جنسی می‌شود

ازدواج، عامل مؤثری در کاهش میزان رفتارهای غیر اخلاقی، مزاحمت و خشونت است. در شرایط کنونی اشتغال جوانان به تحصیل، فقدان موقعیت شغلی و نبود وضع تثبیت‌شده‌ای از نظر اقتصادی و اجتماعی اجازه ازدواج به همه جوانان نمی‌دهد. جوانی در این زمینه چنین می‌گوید: جامعه بسته و امکانات مالی ضعیف یا بسیار ضعیف که اجازه ازدواج نمی‌دهد یک حالت محکومیت برای جوانان به وجود آورده است، و دیگری در ادامه صحبت او می‌افزاید: البته جوانانی که از نظر خانوادگی دستی در قدرت و ثروت دارند با چنین مشکلات و محکومیتهایی روبه‌رو نیستند. مضاف بر مشکلات اقتصادی، در جامعه ما هنوز سنتها، انتظارات و ضوابط دست و پا گیر و غیر معقولی که با روح مذهب و دین نیز ناسازگار است ازدواج را برای دختران و پسران به امر مشکلی تبدیل کرده است. اما با وجود اینکه فراهم بودن شرایط ازدواج، عامل اساسی و اولیه برای سلامت اخلاقی جامعه است با این حال باز مشاهده می‌شود افراد متأهل نیز ایجاد مزاحمت و خشونت می‌نمایند و ضوابط اخلاقی جامعه را نادیده می‌گیرند. در اینجا این سؤال مطرح می‌شود از آنجا که مزاحمت، خشونت و رفتارهایی از این نوع، ناشی از محرومیتها و کمبودهای جنسی است پس چرا از افراد متأهل نیز مزاحمت و فساد سر می‌زند. در پاسخ می‌توان گفت: اولاً برای عده‌ای، بی‌بند و باری و دنبال هوا و هوس رفتن به صورت عادت در آمده است. ثانیا ازدواج ناموفق و یا عدم ارضای کافی عاطفی و جنسی در محیط خانواده چنین مشکلی را به وجود آورده است. به عبارتی وقتی ازدواج و تشکیل خانواده در عدم بروز مزاحمت، خشونت و فساد اخلاقی مؤثر است که روابط بین زن و شوهر از نظر اخلاقی، عاطفی و جنسی، روابط صحیح و تأمین‌کننده‌ای باشد. به عبارتی، هر چه در حوزه‌های مجاز اجتماعی روابط زن و مرد صحیح‌تر باشد، در حوزه‌های غیر مجاز مشکل یا وجود ندارد و یا کمتر است.

نکاتی چند در آموزش و تربیت جنسی و اخلاقی دختران

ـ دختران نوجوان باید طوری تربیت شوند که به واقع به دختر بودن و سعی در حفظ شرافت خود افتخار کنند. و در شرایط مختلف تحصیلی، شغلی، خانوادگی و... در یک رابطه مبتنی بر شناخت و احترام متقابل با جنس مخالف نکته‌بین و هوشیار بوده و میدان‌داری این برخورد و ارتباط را به دست داشته باشند تا ضمن سختگیری و تدبیر خود را از موارد احتمالی لغزش، فریب و نیرنگ حفظ کنند.
ـ برخورداری از غرور دخترانه، نه تنها دختران را در حفظ شرافت و مخالفت با تمایلات سرکش خود موفق می‌کند بلکه راه بر سوءاستفاده‌کنندگان نیز می‌بندد. دختری که هیچ گونه تربیتی از لحاظ غرور دخترانه و شرافت نداشته باشد نه تنها با تمایلات خود مخالفت نمی‌کند که دیگران را هم به آن فرا می‌خواند.
ـ دختر باید بداند که زیبایی تنها منحصر به زیبایی ظاهر نیست. بلکه زیبایی واقعی، زیبایی اندیشه، روح و شخصیت است. و در واقع جامعه باید از او زیبایی اندیشه و شخصیت را بخواهد. و حتی به هنگام ازدواج به عنوان اولین و مهمترین مسأله، شخصیت دختر باید مورد نظر باشد و بعد مسایل ظاهری.

محرکها و سرمنشأ بروز احساسات

لزوم توجه به تأثیر منفی بلوغ زودرس یا احساس پیش‌رس جنسی در تربیت جنسی نوجوانان و جوانان

یکی از مسایل مهم در تربیت و اخلاق جنسی نوجوانان و جوانان مسأله بلوغ زودرس و یا احساس پیش‌رسی جنسی (احساسات جنسی زودهنگام) است. آشنایی پدر و مادر و مربیان با این موضوع و عواقب آن و نیز محرکها و سرمنشأ بروز این احساسات، آنها را در شناخت مسأله و بکارگیری شیوه‌های مناسب جهت دور ساختن نوجوان و جوان از تأثرات زودهنگام باطنی، مشغول نمودن او به امور سازنده و مثبت و فراهم آوردن شرایط زندگی سالم برای وی کمک می‌نماید. و بزرگتران را وا می‌دارد که رفتار و کردار خود را در حضور کودکان کنترل کنند و دست کم در تعدادی از خانواده‌هایی که در قلمرو تفریح گرفتار نوعی ابتذال هستند و یا خانواده‌هایی که در رفتار و گفتار بی‌توجه و یا حتی در برخی یا معدودی از خانواده‌هایی که دارای تظاهرات رفتاری مخالف با اخلاق و معنویات هستند، نوعی توجه و حساسیت را برمی‌انگیزد و بر خصوصیات اخلاقی پدران و مادران که شرط اساسی تربیت صحیح جنسی کودکان است تأثیر می‌گذارد.
بلوغ زودرس جنسی یا احساس پیش‌رس جنسی اکنون در غرب به سنین آغاز نوجوانی کشیده شده است. در جامعه ما نیز چنان که پیشتر اشاره نمودیم ضمن صحبت و گفتگو با برخی جوانان به بروز چنین مسأله‌ای در میان تعدادی از جوانان که در سنین درس و تحصیل هستند، پی بردیم. این در حالی است که در سنین نوجوانی و جوانی جریانات روحی یعنی تفکر، حافظه، تصور و احساس به صورت ثمربخشی توسعه می‌یابند. و بدین سبب لازم است در این سنین آرامش و امنیت روانی نوجوانان و جوانان در خانواده فراهم بوده و محیط مساعدی برای پرورش و رشد قوای یاد شده مهیا باشد.

جوانان ، جنسیت واخلاق (2)

بررسی تربیت جنسی و اخلاقی نوجوانان و جوانان از سوی نهاد خانواده

در خصوص نقش نهاد خانواده و تربیت جنسی یعنی جنبه مهم رفتار انسانی، «آ.س. ماکارنکو» خاطر نشان می‌سازد که «تربیت جنسی صحیح نیز مانند هر یک از خصوصیات انسانی در صورتی به موفقیت نزدیک می‌شود که اساس خانواده بر پایه صحیحی استوار بوده و کودک زیر نظر پدر و مادری دلسوز بزرگ شده باشد.»
او بعد می‌گوید:
«در مسایل تربیت جنسی طرق خاصی که مختص پرورش و تربیت جنسی باشد تعیین نشده و وجود ندارد. بلکه صورت کلی کار تربیتی روی هم رفته تصویری از تربیت جنسی است.»
«محیط خانواده و شکل‌پذیری صحیح شخصیت را معین می‌سازد و از جمله زمینه جنسی آن را مشخص می‌کند، برای تربیت اخلاقی کودکان باید پدر و مادر نمونه نفوذ و شخصیت باشند».(31)
اگر پدر و مادر و یا دیگر اطرافیان کودک در گفتار و رفتار بی‌نزاکت و خشن باشند و سخنان ناشایست بر زبان آورند، کودک ابتدا ناخودآگاه و بی‌اختیار این رویه را به کار می‌برد و سپس به تدریج گفتار و کردار او بر همین منوال شکل گرفته و گستاخ می‌شود. برای مثال از یک دختر نوجوان که به طور دایم زندگی سبکسرانه و بی‌بند و بار مادرش را پیش رو دارد، نمی‌توان انتظار اخلاقی بودن را داشت و یا پدری که اوقات فراغت خود را در میهمانیهای نامناسب، با خوش‌گذرانی سپری می‌کند، شرایط لازم را برای تربیت اخلاقی پسر و دختر خود ندارد. بنابراین «اعتبار شخصی، موازین اخلاقی پدر و مادر، زندگی کودکان را در طول حیات رهبری می‌کند. چنین اعتباری وقتی بروز می‌کند که پدر و مادر دور از رذالت و وقاحت و فساد اخلاقی و دروغگویی باشند.»(32)

مهم ترين وظيفه ى جوانان و نوجوانان در عصر حاضر از ديدگاه قرآن و روايات

دوران جوانى و نوجوانى، حساس و سرنوشت ساز و تعيين كننده ى شخصيت انسان است. براى استفاده ى صحيح از جوانى، بايد به يك راه نماى آگاه و آشنا به مسير و دور از خطا و اشتباه رو آورد و بهترين راه نما قرآن و احاديث صحيح معصومين(عليهم السلام)است.
قرآن دوران جوانى را دوران قوت و قدرت مى نامد:
(اللّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ ضَعْف ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْف قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّة ضَعْفاً وَ شَيْبَةً);[1] خدا همان كسى است كه شما را آفريده در حالى كه ضعيف بوديد; سپس بعد از اين ضعف و ناتوانى قوت بخشيد، و باز بعد از قوت، ضعف و پيرى قرار داد ...
جوانان فطرتى پاك دارند و پاكى ها را مى پذيرند و به آن جامه ى عمل مى پوشانند. پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) در اوايل دعوت خود، با جوانانى روبه رو شد كه سخنان پاك او را بر فطرت پاك خود نوشتند. ايشان مى فرمايد:
(اوصيكم بالشباب خيراً فانهم ارقّ افئده ...); من شما را به نيكى با جوانان توصيه مى كنم، به سبب اين كه آنها دلى رقيق و قلبى فضيلت پذيرتر دارند ... جوانان سخنانم را پذيرفتند و با من پيمان محبّت بستند.[2]
دوران جوانى و نوجوانى فرصتى بسيار ارزشمند و بى بديل است. حضرت على(عليه السلام)مى فرمايند:
بادر شبابك قبل هرمك و صحتك قبل سقمك; جوانى را قبل از پيرى، و سلامتى را قبل از مريضى درياب.[3]
برخى از فرصت طلبان از استعداد بكر و تازه ى جوانان سوء استفاده مى كنند و آنان را به سوى قدرت، ثروت و شهوت سوق مى دهند; اما اسلام با سه مقوله ى اخلاق، عقايد و احكام، دنيا و آخرت يك جوان را ترسيم نموده و وظايفى را اعم از دنيوى و اخروى براى جوانان و نوجوانان برشمرده است كه در اين جا به مهم ترين آن ها اشاره مى كنيم.