اهداف تعلیم و تربیت:

اهداف نه تنها به عنوان یک عنصر از نظام تعلیم و تربیت، بلکه به عنوان مهمترین محور یک نظام تربیتی قابل احتساب است. منظور از هدف، غایتی است که تمامی عناصر در ارتباط متعامل با همدیگر و در جهت نیل به آن حرکت می نمایند. براساس خطوط ترسیم شده در آیات شریفه قرآن کریم، نیل به آن حرکت می نمایند. براساس خطوط ترسیم شده در آیات شریفه قرآن کریم، نیل به غایت های تربیتی تنها برای نسل کنونی مدنظر نبوده و اندیشه ای فراتر برای تعالی تمامی آدمیان و بدون مرزبندی های مکانی و زمانی مد نظر است. آیه 114 سوره مبارکه مائده، دلیل روشنی بر این ادعاست. در این آیه از زبان حضرت عیسی بن مریم آمده است.
"... خداوندا، پروردگارا بر ما مائده ای از آسمان فروفرست که برای نسل کنونی و آیندگان جشن و عید و نشانه ای از تو باشد روزی ده که تو بهترین روزی دهندگانی"
قرائتی (1376 - 205) به تصریح "لا و لنا و آخرنا" تأکید داشته و برای پیامبران، همه مردم تاریخ و نسلها را مهم عنوان می دارد. در ترجمه تفسیر مجمع البیان نیز اگرچه طبرسی (ج 7، ص 236) دو معنا را عنوان می دارد، لیکن این معنا را که "لاولنا و آخرنا" عیدی برای دوره ما و دوره بعد است را بهتر می داند.
بر این اساس می توان در هدف گزینی تعلیم و تربیت تنها نسل کنونی را مورد توجه قرار نداده و با اندیشه ای فراتر به تعالی انسان فکر نمود. از دیگر مواردی که به عنوان هدف های انسان سازی در تعلیم و تربیت اسلامی مد نظر است، می توان به علم و دانش - زهد و پارسایی - و تواضع و خضوع اشاره نمود. در آیه 82 از سوره مائده، به سه محور اساسی فوق الذکر اشاره شد و به زعم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان (ترجمه، ج 6، ص 114) جهت نزدیک تر بودن ملت نصارا را به اسلام در زیادی علما - وفور زهاد و پارسایان - و عدم تکبر نصارا ذکر نموده است.
همچنین پرورش عزت نفس (Self - Esteem) که امروزه در مکاتب انسانگرایی روان شناسی از جایگاهی رفیع برخوردار گشته، اهداف تربیت آدمی معرفی شده است.
قرائتی (1376، ج 3، ص 191) یکی از پیام های دریافت شده از آیه 105 سوره مائده را در عدم ترس از تنهایی در راه حق و براساس (عَلَیْکُمْ أنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُم) یادآور شده است. این نکته که ارتباطی مستقیم با عزت نفس آدمی دارد، تنها از طریق کلّیت و یکپارچگی روان که زمینه اصلی بهداشت روانی آدمی است، حاصل می شود. علامه طباطبایی (ج 6، ص 238) در ذیل این آیه می نویسد:
"آیه شریف برای انسان راهی و هدفی فرض کرده که هر کس به سوی آن هدف حرکت می کند، و چنین فرض کرده که بعضی کمال مراقبت را در گم نشدن و راه را از دست ندادن به کار برده و به هدف می رسند، و بعضی دیگر از راه منحرف شده و گمراه می گردند، و بدون تردید بنظر چنین می آید که آن هدفی را که قرآن منظور همه می داند جز سعادت زندگی و سرانجام نیک چیزی نیست".
بر این اساس، یکی از اهداف اساسی تعلیم و تربیت را می توان آگاهی بخشی به آدمی برای سیر در مسیر بایسته و عدم انحراف از مسیر اصلی دانست که غایت سعادت و سرانجام نیک در آن دانسته شده است. این هدف دقیقاً هم راستای با پیام ارائه شده قرآنی در آیه 36 سوره انعام است که انسان را در انتخاب آزاد معرفی می نماید و بر این اساس آزادی آدمی است که او می تواند در مسیر به سمت هدف حرکت نموده و یا به انحراف و گمراهی نایل شود.
در تفسیر نور و برای آیه 36 - انعام، قرائتی (1376) آزادی انسان را به استناد [إنَّما یَستَجیبُ الذینَ یَسمَعونَ و المَوتَی یَبعَثُهُمُ اللهُ ثُمَّ إلیهِ یُرجَعونَ) قائل گردیده است. بنابراین زمانی که آزادی آدمی در انتخاب مطرح باشد، باید ظرفیت لازم را در آدمی ایجاد نموده تا او بتواند به مناسبت ترین گزینش ها دست بزند، و این گزینش ها الزاماً باید متکی بر حکمت و علم آدمی باشد. چرا که اگر بپذیریم که کمال انسان از طریق سیر در خدا گونه شدن اوست، آنگاه از طریق آیه 18 سوره انعام در خواهیم یافت که خداوند ضمن اقتدار و تفوق بر تمامی قدرتها، آن را بر حکمت و علم استوار می داند.
(وَ هُوَ القاهِرُ فَوقَ عِبادِهِ و هُوَ الحَکیمُ الخَبیر)
و خداوند کمال اقتدار و توانایی را بر بندگانش دارد، و او حکیم و آگاه است.
لیکن مهم اینجاست که انسان برای نجات نیازمند نه تنها شناخت، بلکه بارور شدن زمینه ها و ظرفیت های دیگر درونی است. چنانچه در سوره انعام - آیه 20، به این نکته تصریح شده است که اگر چه به برخی افراد کتب آسمانی تورات و انجیل فرستاده شده و آنان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم را همانند فرزندان خود می شناسند، لیکن حاضر به ایمان آوردن نیستند. حسینی الهمدانی در جلد پنجم از تفسیر انوار درخشان (265) علت این امر را در حسد و رشک به پیامبر عنوان می دارد. بر این اساس است که رشد آدم تنها در جنبه های شناختی خلاصه نشده و اهداف تعلیم و تربیت باید در جنبه هایی دیگر از ابعاد شخصیت پذیری آدمی و تزکیه نفس صورت پذیرد. چرا که اگر تنها اهداف تعلیم و تربیت را به آگاهی بخشی و تعلیم محدود نمائیم، آنگاه عالمانی بدون عمل و یا عالمانی منحرف به جامعه تزریق شده که ضرر آنها بیش از منافع آنها خواهد بود. اینجاست که تزکیه آدمی و پرورش تمامی است،دادهای بالقوه آدمی و با تأکید بر جنبه های عاطفی و ارزشی مورد توجه قرار می گیرد تا ریشه های حسد و رشک و خودبینی خشکانیده و انسان به سمت خدایی شدن پیش رود.
از دیگر مواردی که می توان برای اهداف نظام تربیتی اسلام در این جزء از قرآن قائل گردید، گسترش عدالت اجتماعی است. آیه 15 سوره انعام در این راستاست که تمامی آدمیان را بدون توجه به جنس و نژاد، در مقابل رعایت قوانین الهی مسئول معرفی نماید. در ذیل این آیه که:
بگو همانا اگر من پروردگارم را نافرمانی کنم، از عذاب روز بزرگ بیمناکم.
قرائتی (1376، ج 3، ص 237) نخستین پیام آن را یکسانی قانوان الهی برای همگان و از جمله برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عنوان می دارد.
براساس آنچه که گذشت، می توان اهداف تعلیم و تربیت قرآنی را در این جزء، در موارد ذیل خلاصه نمود:
1. رشد انسان به صورتی همه جانبه و تربیت انسان کامل
2. گسترش عدالت اجتماعی
3. تزکیه و تربیت آدمی در کنار تعلیم و آموزش و یا قبل از آن
4. پرورش عزت نفس در آدمی و انتخاب مسیر درست (حتی اگر تنها باشد)
5. پرورش تواضع و فروتنی در آدمی و فاصله بخشی انسان از روحیه استکباری
6. نگرش جامع به سعادت آدمی و بدون مرزبندیهای زمانی و مکانی

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: