چکیده
بارزترین شاخصه‌ی انسان که ارزش وی بدان سنجیده می‌گردد، برخورداری از قدرت اندیشه و تعقل است؛ اما از آنجا که برخی از روایات، ناظر بر کاستی توانایی زن در اندیشیدن است؛ اعتقاد به این کاستی بسان موضوعی گردیده که قرن‌ها بر افکار و اندیشه‌ی مردان مسلمان سایه افکنده است. در قرآن کریم نیز آیاتی مشاهده می‌گردد که معتقدین به کاستی اندیشه‌ی بانوان با تفسیری که آنان ارائه داده، کوشیده‌اند تا این نقصان را به اثبات برسانند. اینان در تفسیر آیه 18 از سوره زخرف بیان داشته‌اند که زنان از نظر تعقل نسبت به مردان در مرتبه‌ی پایین‌تری قرار دارند یا در تفسیر آیه 5 از سوره نساء، ایشان را یکی از مصادیق «سفیه» به شمار آورده و این دیدگاه را به روایات نبوی مستند کرده‌اند. ایشان همچنین در تفسیری که از آیه 34 همین سوره ارائه نموده، یکی از مصادیق برتری مرد بر زن را برتری قوای اندیشه‌ی مردان نسبت به زنان برشمرده‌اند؛ در حالی که این آیات همگی ناظر به تفاوت‌های میان زن و مرد بوده و هیچ ارتباطی به کاستی قدرت اندیشه‌ی زنان ندارد. این پژوهش پس از نقد و تحلیل آراء برخی از مفسران قرآن کریم در ذیل آیات مذکور به این حقیقت رهنمون گردیده که دیدگاه ایشان مبتنی بر درکی منطقی از این موضوع نبوده؛ بلکه این برداشت‌ها به دلیل پیش داشته‌های ذهنی این گروه از مفسران نسبت به زنان شکل گرفته، که این، خود زاییده‌ی سنت‌ها و عرف جوامع از گذشته‌های دور تا کنون بوده، یا نشأت گرفته از نوعی برداشت سطحی از روایات موجود در این رابطه است.
کلید واژه‌ها: تفسیر، روایت، زن، عقل، قرآن، مرد
مقدمه
قبل از بررسی چگونگی روابط با هر شخص یا دسته و گروه خاص، بایستی نگرش صحیحی از طرف مقابل در ذهن انسان، ایجاد گردد، تا چگونگی رفتار با آن‌ها مشخص گردد؛ چرا که عمل هر انسانی فرع بر عقیده‌ی اوست. (1) و او رفتار خود را به تناسب عقاید خویش انجام می‌دهد و هیچ کس نیست که بدون عقیده کاری انجام دهد؛ پس عمل انسان‌ها بر اساس اندیشه‌ی آن‌ها صورت می‌گیرد و تفاوتی که با هم دارند در اصل اعتقاد نیست، بلکه در متعلق اعتقاد آنان می‌باشد. (2) از آنجا که تشخیص درستی و نادرستی هر اندیشه‌ای نیاز به میزانی دقیق و مورد اطمینان دارد و از طرفی،‌ میزان صحت اندیشه هر مسلمانی با معارف قرآن کریم به عنوان قانون اساسی اسلام مورد سنجش واقع می‌گردد،‌ از این رو این کتاب مقدس فراروی این مقاله قرار گرفته تا در موضوع نقصان عقلی زن و مرد مورد کنکاشی دوباره قرار گیرد و البته نظرات مفسران در تفسیر آیات قرآن کریم مورد بررسی واقع شود. کاستی عقل زن موضوعی است که قرن‌ها بر افکار و اندیشه‌ی مردان مسلمان و غیرمسلمان سایه افکنده و با توجه به این دیدگاه با این جنس برخورد می‌گردد. مردان مسلمان، با استناد به آیات قرآن و یا روایات معصومین (ع) بر طبل کاستی عقل زن کوبیده و در نتیجه، این دسته از انسان‌ها را که نیمی از پیکره‌ی جامعه را تشکیل داده‌اند، مورد تحقیر و سرزنش قرار می‌دهند. در این مقاله سعی گردیده، تا با ذکر آیات قرآن کریم که در این موضوع،‌ مورد توجه مفسران قرار گرفته است و با بیان دیدگاه‌های مفسران نام آشنای شیعه و سنی، نظرات آن‌ها مورد بررسی و نقد قرار گیرد.